Wat ik het meest interessant vind aan een complot? Dat er mensen in geloven. Je kan die onbekenden makkelijk negeren, niet serieus nemen en ze als ‘gekkies’ labelen. Maar duik je dieper in hun overtuiging, zie je het ‘bewijs’ opstapelen en zul je vroeg of laat jezelf de vraag moeten stellen: wie geloof ik? Deze documentaire maakt duidelijk welke vraag er eigenlijk onder zit: bij wie wil ik horen?
In de tijd tussen de vorige docubespreking en deze heb ik zelf een korte documentaire gemaakt. Nu staat de video zelf tijdelijk offline, maar het verhaal achter de schermen is wel boeiend om te lezen.
‘Flat earthers’, een bijzonder volkje is dat. Zij staan centraal in de film Behind the Curve, die afgelopen maand op Netflix verscheen. Het idee waar ze van overtuigt zijn is lachwekkend. Hoofdpersoon Mark Sargent zegt dat zelf ook. Er zou mentaal wat met je mis zijn als je niet in eerste instantie die reactie zou hebben. Maar er zijn genoeg redenen om het wel te geloven. Sargent’s argumenten heeft hij zelf ter wereld gebracht in meer dan vijfhonderd populaire YouTube video’s, die echt dat fijne conspiracy-gevoel oproepen. En ja, hij woont ook echt nog bij zijn moeder thuis.
Ik hou van deze documentaire, omdat het wordt verteld vanuit de flat earth gemeenschap. Je wordt ondergedompeld in de cultuur van de platte aarde, doordat we de hoofdpersonen volgen die het oprecht geloven. Filmmaker Daniel J. Clark heeft zijn best gedaan om deze mensen niet uit te lachen, zoals iedereen al doet. Hij zet ze neer als herkenbare personen en presenteert subtiel een overtuigende theorie wat deze gelovers drijft.
Hoe? Door goed aandacht te geven aan het tegenargument: de wetenschappers die rationeel maar empathiserend vertellen dat het niet klopt. Niet persé waarom. Dat ze niet hun best deden om de theorie tegen te spreken, verbaasde me aan het begin wel. Ze praten daarentegen over bewijs in het algemeen, over hoe mensen die overtuigt zijn van hun waarheid de feiten, de ‘echte’ realiteit veranderen om ‘hun’ realiteit te laten kloppen. En over dat wanneer je weinig weet, je het idee hebt dat je veel weet, en een echte expert zich soms een amateur voelt. Deze wetenschappers krijgen in de film niet de overhand, maar het is wel een belangrijk onderdeel van deze documentaire.
De overheid wantrouwen vind ik zelf vooral bizar onpraktisch, maar oké dat kan ik nog begrijpen. Wetenschappers, daarentegen, werken vanuit (professionele) ethiek en doen het echt op grote uitzondering voor geld of macht. Als je gelooft dat ieder individu slecht en niet te vertrouwen is, denk ik eerlijk gezegd dat je jezelf en de mensheid niet genoeg snapt. Want een ander lijkt in de meeste gevallen, zo niet alle, op jezelf.
Behind the Curve is op zijn sterkst wanneer een wat wetenschappelijk gerichte subgroep binnen de flat earthers zelf experimenten uitvoeren om te testen of de aarde echt plat is. Met een onwijs duur en nauwkeurig kompas meten ze of de aarde 15 graden per uur draait, wat de draaiing van de aarde bevestigd. Tegelijkertijd legt een wetenschapper uit wat het verschil is tussen iemand die de realiteit probeert te begrijpen (een wetenschapper), en iemand die zijn bedachte realiteit wil bewijzen (een conspiracy theorist). Want toen het kompas toch echt 15 graden aangaf, probeert een van de leiders angstaanjagend overtuigend en wanhopig het alsnog te verklaren. Dan moest er toch wel iets niet kloppen, dan had het kompas per ongeluk het gedraai van de lucht meten, toch?
“Behind the Curve stelt de juiste vragen over niet alleen dit complot, maar complotten in het algemeen.”
Maar de documentaire gaat nog verder en legt expliciet uit waarom dit denken schadelijk is voor de wereld. Denken vanuit intuïtie, vanuit een algemene wantrouwen tegen iedereen buiten jezelf, is behalve reuze beperkend, ook nog polariserend. De starter van de flat earth-beweging was bijvoorbeeld gevraagd voor de documentaire, maar stelde onredelijke eisen en linkte alle andere hoofdpersonen aan de CIA. Zoals Patricia Steere, die daarop kalm vertelt dat ze dat niet is, dat je haar wel kan vertrouwen. Even zie je haar twijfelen of haar wantrouw-realiteit dan ook wel klopt.
Een van de wetenschappers zegt zo mooi: “Ik zou wíllen dat ik in een conspiracy zou zitten. Dat zou lekker spannend zijn.” Een andere man zegt het vlijmscherp tegen andere wetenschappers, die op een conferentie beginnen te lachen als hij over flat earthers begint: “We zouden met hun in gesprek moeten gaan, in plaats van ze nog verder weg te duwen.”
Ik heb ook een groot geloof voor verbinding en empathie. Want we worden niet zomaar ‘gek’. Als iedereen ons uitlacht, als we altijd het gevoel hadden er niet bij te horen, en we ontdekken dan een gemeenschap vol met mensen die dit ook voelden, zou ik daar ook bij willen horen.
Anderen aanvallen omdat je het niet met ze eens bent is onhandig. Naar anderen luisteren en ze begrijpen is prima, maar als je niet kritisch bent, heeft dit ook geen zin. Een wetenschapper heeft een alternatief: “Als we nu proberen het sámen op te lossen, dan komen we verder.” Flat earthers en wetenschappers zij aan zij, dat zou wat zijn. Zonder dat vreselijke, systematische wantrouwen.
Je kan merken: ik ben best enthousiast over Behind the Curve. Deze regisseur heeft van dit bizarre concept een serieus goede film gemaakt die de juiste vragen stelt aan niet alleen dit complot, maar complotten in het algemeen.
Reacties zijn gesloten.